THÊU TAY THỦ CÔNG: Vẻ đẹp vượt thời gian qua từng đường kim mũi chỉ

Có thể bạn chưa biết, vào khoảng những năm đầu Công nguyên, con người đã bắt đầu sử dụng những sợi chỉ nhuộm màu, sợi len và đôi khi cả sợi bạc, vàng hoặc đồng thau... và bắt đầu những đường thêu cơ bản để trang trí họa tiết cho quần áo. Còn tại Việt Nam, ngay từ thời kỳ lập nước, nghề thêu đã manh nha xuất hiện trên đất nước ta.

Lịch sử rực rỡ của nghề thêu tay Việt Nam

Tương truyền nghề thêu ở Việt Nam xuất hiện từ thời các vua Hùng. Thời điểm đó, người Việt đã biết dùng chỉ, tơ, sợi nhuộm màu để thêu tỉa, trang trí trên nền vải. Cũng như các nước khác, người Việt xưa thường thêu các họa tiết cỏ cây, hình thể, hoa lá chim thú, cảnh sinh hoạt… trên khăn, túi, xiêm y, cờ tướng… Tuy nhiên, kỹ thuật lúc bấy giờ còn khá đơn sơ và chỉ phục vụ cho vua quan.

Ảnh 1. Nét Đẹp Nghề Thêu Truyền Thống Việt Nam (Link)

Trong cuốn “Lịch sử Việt Nam” tập 1 đã mô tả trang phục của người Lạc Việt như sau: “Người Lạc Việt mặc áo chui đầu, áo cài khuy bên trái, những chàng trai có khăn khố đẹp, những cô gái có váy áo thêu…”

Ngay từ thế kỷ thứ I, sự xuất hiện của lá cờ thêu tay “Đền nợ nước, trả thù nhà” của cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng, đã cho thấy kỹ thuật thêu và độ phổ biến của thêu tay lúc bấy giờ khá phát triển. Ngoài việc trang hoàng nhà cửa, phụ nữ Việt Nam còn biết dùng công việc thêu thùa để để bày tỏ tâm sự, tình cảm và để làm đẹp cho chính mình. Đến thời nhà Trần, việc thêu đã phát triển thành nghệ thuật thêu trang phục cung đình nhưng vẫn chủ yếu phục vụ cho vua, quan.

Tuy nhiên, người thực sự được xem là “ông tổ nghề thêu Việt Nam” là Lê Công Hành (1606 - 1661, người làng Quất Động (huyện Thường Tín, Hà Nội ngày nay). Tương truyền trong một lần đi sứ sang Trung Quốc, vì thấy ông là người thông minh nên đã bị Triều đình nhà Minh nhốt trên một lầu cao trong thành, không có thang xuống. Trong thời gian bị nhốt ở đây, ông đã hạ hai bức nghi môn và hai cái lọng bên trong tháp này xuống, quan sát tỉ mỉ từng sợi chỉ, các đường thêu, cách tháo lắp cán chân của chiếc lọng, nhờ vậy ông biết cách làm lọng và kỹ thuật thêu của Trung Quốc lúc bấy giờ. Sau khi trở về nước, Lê Công Hành dành thời gian truyền bá, dạy dân tay cách làm lọng, thêu thùa, phát triển nhanh chóng hình thành nhiều làng nghề truyền thống.

Ảnh 2. Chân dung “ông tổ nghề thêu Việt Nam” là Lê Công Hành

Đến thời Nguyễn, bà Hoàng Thị Cúc và hoàng hậu Nam Phương đã đưa thêu thùa lên một tầm cao mới khi kết hợp những kỹ thuật truyền thống lâu đời với các chi tiết, phong cách từ phương Tây, tạo nên kỹ thuật thêu của Cung đình Huế còn vang danh đến ngày nay. Cuối thế kỷ XIX, chất lượng các sản phẩm thêu tay từ Việt Nam được đánh giá rất cao, học giả Hocquard đã ghi lại như sau: "Người thợ thêu Việt Nam tỏ ra rất khéo léo trong việc phân bổ màu sắc trên lụa, để có những bức tranh thêu hòa hợp không chát chúa".

Áo dài Sài Thành - Gìn giữ nét đẹp dân tộc qua từ tà áo dài

Ở thời điểm hiện tại, về cơ bản thêu tay Việt Nam được chia thành 2 trường phái chính: thêu tay truyền thống và thêu tay hiện đại. Thêu truyền thống nghiêng về các tác phẩm tranh thiên nhiên, phong cảnh, chân dung yêu cầu thời gian chế tác dài, mũi thêu nhỏ, chỉ thêu tơ bóng hoặc chỉ tơ mảnh trên nền vải lụa, vải đũi. Trong khi thêu tay hiện đại có chủ đề thêu trải dài từ thiên nhiên, chân dung, lễ hội, động vật…, đi kèm nhiều phong cách khác nhau như đi đương đại, tối giản, parisian, mexican.

Ảnh 3. Chi tiết thêu tay trên Áo Dài Doanh Nhân được thiết kế bởi nghệ nhân nhà Sài Thành

Thêu truyền thống có độ chuyển màu mượt mà, êm dịu, tạo nên sự mềm mại, mảnh mai của các chi tiết. Ngoài thêu trên mặt phẳng, thêu truyền thống còn ứng dụng làm nên các tác phẩm hoa 3D trên vải toan vô cùng tinh xảo. Bởi vậy, thêu tay truyền thống cũng được ưa chuộng sử dụng trên các sản phẩm thủ công mỹ nghệ, truyền thống của người Việt như khăn tay, khăn choàng, và đặc biệt hơn cả là áo dài...

Tại Sài Thành, mỗi chiếc áo dài thêu tay không chỉ đơn thuần là trang phục, mà còn là một tác phẩm nghệ thuật. Từ họa tiết công phượng mềm mại, kiêu sa, đến hoa mẫu đơn quý phái, hoa hồng quyến rũ, hoa mai thêu tinh xảo được người nghệ nhân khéo léo lồng ghép. Từ đó, Sài Thành tạo nên sự hài hòa giữa truyền thống và hiện đại, tạo nên dấu ấn riêng, thể hiện tâm tư và tình cảm của người thợ, cũng như lòng tự hào về bản sắc văn hóa dân tộc.

Ảnh 4. Áo Dài Bà Sui nhà Sài Thành được điểm xuyến thêm chi tiết thêu tay

Song hành cùng bước tiến vượt bậc của ngành công nghiệp may mặc, sự ra đời và phổ biến của máy thêu công nghiệp cùng những hệ thống thêu tích hợp với máy may đã đánh dấu một bước ngoặt quan trọng. Kéo theo đó là sự bùng nổ của thị trường thời trang nhanh, với vô số thiết kế được sản xuất hàng loạt và đổi mới liên tục, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng. Mặc dù vậy, nghệ thuật thêu tay truyền thống vẫn luôn giữ vững vị thế đặc biệt, không hề phai mờ trong bức tranh tổng thể. Giá trị vô hình mà nó mang lại, thể hiện qua những cảm xúc sâu sắc, những giá trị tinh thần quý báu và vẻ đẹp thẩm mỹ độc đáo, được người thêu tỉ mỉ gửi gắm vào từng đường kim mũi chỉ, tạo nên một linh hồn riêng biệt cho mỗi tác phẩm. Đó là những yếu tố tinh tế, những cung bậc tình cảm sâu sắc mà dù bất kỳ cỗ máy hiện đại nào, dù tinh vi đến đâu, hay bất kỳ quy trình sản xuất công nghiệp nào cũng không thể nào tái hiện hay so sánh được.

Ảnh 5. Áo Dài Doanh Nhân nhà Sài Thành trắng lụa tơ tằm Bảo Lộc có đính kết hạt và đá cao cấp